Spis treści:

Dematerializacja akcji w spółkach akcyjnych i rejestr akcjonariuszy. 21

Rezygnacja z akcji w formie dokumentowej 21

Rejestr akcjonariuszy. 21

Świadectwo rejestrowe. 24

Rejestracja akcji spółki niepublicznej w depozycie papierów wartościowych. 26

Konsekwencje dematerializacji akcji 27

Odpowiedzialność karna. 27

Dematerializacja akcji w spółkach akcyjnych i rejestr akcjonariuszy

1 marca 2021 roku wejdzie w życie ustawa z 30 sierpnia 2019 roku o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (dalej jako: „ustawa nowelizująca k.s.h.”), na mocy której wprowadzona zostanie dematerializacja akcji wszystkich spółek akcyjnych, czyli wyłączenie dokumentowej formy akcji i obowiązek prowadzenia rejestru akcjonariuszy.

Należy pamiętać, iż – pomimo braku odrębnych regulacji – poniższe zasady zastosowanie znajdą także w spółkach komandytowo-akcyjnych, wobec odesłania zawartego w art. 126 § 1 pkt 2 k.s.h.

Rezygnacja z akcji w formie dokumentowej

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 328 § 1 k.s.h., akcje (oraz odpowiednio warranty subskrypcyjne, świadectwa użytkowe, świadectwa założycielskie i inne tytuły uczestnictwa w dochodach lub podziale majątku spółki) nie będą miały formy dokumentu. Moc obowiązująca dokumentów akcji wydanych przez spółkę wygaśnie z mocy prawa 1 marca 2021 roku. Dokument akcji zachowuje moc dowodową wyłącznie w zakresie wykazania przez akcjonariusza wobec spółki, że przysługują mu prawa udziałowe – przez okres pięciu lat od wejścia w życie nowelizacji (art. 15 ustawy nowelizującej k.s.h.).

Spółka ma obowiązek pięciokrotnie wezwać akcjonariuszy do złożenia dokumentów akcji w spółce – przy czym pierwsze wezwanie powinno było nastąpić do 30 września 2020 roku. Wezwania powinny być dokonywane w odstępach wynoszących od dwóch tygodni do miesiąca (art. 16 ustawy nowelizującej k.s.h.).

Rejestr akcjonariuszy

Akcje spółki niepublicznej będą podlegały zarejestrowaniu w rejestrze akcjonariuszy, prowadzonym przez podmiot uprawniony do prowadzenia rachunków papierów wartościowych – czyli na przykład dom maklerski. Rejestr akcjonariuszy prowadzony będzie w formie elektronicznej, zaś wybór podmiotu prowadzącego rejestr wymaga uchwały walnego zgromadzenia (dodany art. 328¹ k.s.h.).

Spółka akcyjna obowiązana jest – przed pierwszym wezwaniem akcjonariuszy do złożenia dokumentów akcji – do zawarcia umowy o prowadzenie rejestru akcjonariuszy, której rozwiązanie będzie możliwe jedynie pod warunkiem zawarcia nowej umowy. Umowa stanowi podstawę do rejestracji praw poboru akcji oraz do pośredniczenia przez podmiot prowadzący rejestr w wykonywaniu zobowiązań pieniężnych spółki wobec akcjonariuszy z tytułu przysługujących im praw z akcji (takich jak na przykład wypłata dywidendy), przy czym statut może wykluczyć ww. pośredniczenie (dodany art. 328² k.s.h.).

Rejestr akcjonariuszy powinien zawierać:

1)      firmę, siedzibę i adres spółki;

2)      oznaczenie sądu rejestrowego i numer, pod którym spółka jest wpisana do rejestru;

3)      datę zarejestrowania spółki i emisji akcji;

4)      wartość nominalną, serię i numer, rodzaj danej akcji i uprawnienia szczególne z akcji;

5)      nazwisko i imię albo firmę (nazwę) akcjonariusza oraz adres jego zamieszkania albo siedziby albo inny adres do doręczeń, a także adres poczty elektronicznej, jeżeli akcjonariusz wyraził zgodę na komunikację w stosunkach ze spółką i podmiotem prowadzącym rejestr akcjonariuszy przy wykorzystaniu poczty elektronicznej;

6)      wzmiankę o tym, czy akcje zostały w całości pokryte;

7)      ograniczenia co do rozporządzania akcją;

8)      postanowienia statutu o związanych z akcją obowiązkach wobec spółki.

Dodatkowo, na żądanie osób uprawnionych, rejestr akcjonariuszy może zawierać:

1)      na żądanie osoby mającej interes prawny – wpis o przejściu akcji lub praw zastawniczych na inną osobę albo o ustanowieniu na akcji ograniczonego prawa rzeczowego wraz z datą wpisu oraz wskazaniem nabywcy albo zastawnika lub użytkownika, adresu ich zamieszkania albo siedziby lub innych adresów do doręczeń, a także adresu poczty elektronicznej, jeżeli osoby te wyraziły zgodę na komunikację w stosunkach ze spółką i podmiotem prowadzącym rejestr akcjonariuszy przy wykorzystaniu poczty elektronicznej oraz liczby, rodzaju, serii i numerów nabytych albo obciążonych akcji;

2)      na żądanie zastawnika albo użytkownika – wpis, że przysługuje mu prawo wykonywania prawa głosu z obciążonej akcji;

3)      na żądanie akcjonariusza – wpis o wykreśleniu obciążenia jego akcji ograniczonym prawem rzeczowym.

Podmiot prowadzący rejestr akcjonariuszy dokonuje wpisu w rejestrze na żądanie spółki lub osoby mającej interes prawny w dokonaniu wpisu niezwłocznie, nie później niż w terminie tygodnia od otrzymania żądania. Przed dokonaniem wpisu informacja o treści zamierzonego wpisu przesyłana jest do osoby, której prawa mają być wykreślone, zmienione lub obciążone przez wpis (dodany art. 328⁴ k.s.h.).

Osoba żądająca wpisu przedkłada podmiotowi prowadzącemu rejestr dokumentację, uzasadniającą dokonanie wpisu. Dokumenty te powinny być weryfikowane przez podmiot w zakresie ich treści i formy, nie ma natomiast obowiązku badania ich zgodności z prawem oraz prawdziwości (w tym podpisów), chyba, że podmiot prowadzący rejestr poweźmie uzasadnione wątpliwości w tym przedmiocie. Podmiot obowiązany jest do uwzględnienia ograniczeń co do rozporządzenia akcją (dodany art. 328⁴ k.s.h.).

Rejestr akcjonariuszy jest jawny wyłącznie dla spółki oraz akcjonariuszy. Podmiot prowadzący rejestr udostępnia dane z rejestru spółce oraz akcjonariuszom w postaci papierowej bądź elektronicznej (dodany art. 328⁵ k.s.h.).

Wpis w rejestrze akcjonariuszy jest konstytutywny (czyli konieczny dla skuteczności) dla nabycia akcji albo ustanowienia na niej ograniczonego prawa rzeczowego (dodany art. 328⁹ k.s.h.), z wyjątkiem:

1.      objęcia akcji (z wyjątkiem warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego) – przy czym zaznaczyć należy, że wpis do rejestru akcjonariuszy może nastąpić dopiero po wpisie do KRS spółki albo podwyższenia kapitału zakładowego;

2.      powołania do spadku;

3.      zapisu windykacyjnego;

4.      wniesienia akcji jako aportu do spółki;

5.      połączenia podziału lub przekształcenia spółki;

6.      zajścia innego zdarzenia prawnego powodującego z mocy prawa przejście akcji lub ustanowionego na niej ograniczonego prawa rzeczowego na inną osobę.

Co istotne, wobec spółki za akcjonariusza uważa się tylko osobę wpisaną do rejestru akcjonariuszy (art. 343, zmieniony § 1 k.s.h.). Uprawnieni z akcji oraz zastawnicy i użytkownicy, którym przysługuje prawo głosu, mają prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu spółki niepublicznej, jeżeli zostali wpisani do rejestru akcjonariuszy co najmniej na tydzień przed dniem odbycia walnego zgromadzenia (art. 406, zmieniony § 1 k.s.h.).

Świadectwo rejestrowe

Świadectwo rejestrowe jest dokumentem imiennym, wydawanym przez podmiot prowadzący rejestr akcjonariuszy na żądanie akcjonariusza, zastawnika lub użytkownika uprawnionego do wykonywania prawa głosu z akcji, potwierdzającym uprawnienia wynikające z akcji, które nie mogą być realizowane wyłącznie na podstawie zapisów w rejestrze akcjonariuszy (dodany art. 328⁶ k.s.h.). Termin na wydanie świadectwa rejestrowego upływa po tygodniu od zgłoszenia żądania przez uprawnioną osobę.

Świadectwo rejestrowe powinno zawierać:

1.      firmę (nazwę), siedzibę i adres wystawiającego oraz numer świadectwa rejestrowego – brak tej informacji powoduje nieważność świadectwa rejestrowego;

2.      liczbę akcji – brak tej informacji powoduje nieważność świadectwa rejestrowego;

3.      rodzaj, serię i numer albo odrębne oznaczenie akcji, o którym mowa w art. 55 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi – brak tej informacji powoduje nieważność świadectwa rejestrowego;

4.      firmę (nazwę), siedzibę i adres spółki – brak tej informacji powoduje nieważność świadectwa rejestrowego;

5.      wartość nominalną akcji – brak tej informacji powoduje nieważność świadectwa rejestrowego;

6.      imię i nazwisko albo firmę (nazwę), adres zamieszkania albo siedziby albo inny adres do doręczeń albo adres do doręczeń elektronicznych akcjonariusza, zastawnika albo użytkownika żądającego wystawienia świadectwa rejestrowego, wraz z określeniem przysługującego mu prawa do akcji – brak tej informacji powoduje nieważność świadectwa rejestrowego;

7.      informację o istniejących ograniczeniach przenoszenia akcji lub ustanowionych na niej obciążeniach, a także przysługującym zastawnikowi albo użytkownikowi uprawnieniu do wykonywania prawa głosu z akcji;

8.      datę i miejsce wystawienia świadectwa rejestrowego – brak tej informacji powoduje nieważność świadectwa rejestrowego;

9.      cel wystawienia świadectwa rejestrowego;

10.  termin ważności świadectwa rejestrowego – brak tej informacji powoduje nieważność świadectwa rejestrowego;

11.  wskazanie, że jest to nowy dokument świadectwa rejestrowego, w przypadku gdy poprzednio wystawione świadectwo rejestrowe, dotyczące tych samych akcji, było nieważne albo dokument został zniszczony lub utracony przed upływem terminu swojej ważności;

12.  podpis osoby upoważnionej do wystawienia w imieniu wystawiającego świadectwa rejestrowego – brak podpisu powoduje nieważność świadectwa rejestrowego, chyba, że świadectwo wystawione zostało w formie dokumentowej.

Wyłączono możliwość rozporządzania akcjami w liczbie wskazanej w treści świadectwa rejestrowego od chwili jego wystawienia do chwili utraty jego ważności albo zwrotu świadectwa wystawiającemu. Na ten okres akcje we wskazanej liczbie blokowane są w rejestrze akcjonariuszy (dodany art. 328⁷ k.s.h.). Kilka świadectw rejestrowych może obejmować te same akcje, pod warunkiem, że cel wystawienia każdego ze świadectw jest odmienny.

Ustawodawca wskazuje następujące przyczyny utraty ważności świadectwa rejestrowego:

1.      upływ terminu jego ważności;

2.      przeniesienie akcji obciążonych zastawem w celu zaspokojenia zastawnika – w przypadku świadectwa rejestrowego dotyczącego tych akcji, wystawionego zastawcy;

3.      przeniesienie akcji w postępowaniu egzekucyjnym – w przypadku świadectwa rejestrowego dotyczącego akcji objętych egzekucją, wystawionego dłużnikowi;

4.      dokonanie przymusowego wykupu akcji – w przypadku świadectwa rejestrowego dotyczącego akcji objętych przymusowym wykupem;

5.      zniszczenie lub utrata dokumentu świadectwa rejestrowego.

Rejestracja akcji spółki niepublicznej w depozycie papierów wartościowych

Alternatywą dla prowadzenia rejestru akcjonariuszy spółki niepublicznej jest zarejestrowanie akcji w depozycie papierów wartościowych. Decyzję w tym zakresie podejmuje walne zgromadzenie uchwałą. Wówczas dematerializację akcji takiej spółki przeprowadza się w oparciu o ustawę o obrocie instrumentami finansowymi (dodany art. 328¹¹ k.s.h.). Akcje tej samej spółki nie mogą być jednocześnie zarejestrowane w rejestrze akcjonariuszy oraz depozycie papierów wartościowych.

Do spółki niepublicznej, której akcje zarejestrowano w depozycie papierów wartościowych, stosuje się przepisy o organizacji walnego zgromadzenia spółki publicznej.

Konsekwencje dematerializacji akcji

Konsekwencją dematerializacji akcji jest także szereg drobnych zmian w kodeksie spółek handlowych, niezmieniających jednak w istotny sposób znaczenia nowelizowanych regulacji – wobec tego zostaną one pominięte w niniejszym opracowaniu. Spośród przykładowych zmian związanych z dematerializacją wskazać można między innymi zastąpienie regulacji dotyczącej unieważnienia dokumentu akcji w przypadku zwłoki z zapłatą wpłaty na akcje przez akcjonariusza, instytucją pozbawienia przez spółkę praw udziałowych przez wykreślenie z rejestru akcjonariuszy i wpisanie w jego miejsce spółki (art. 331 § 1 k.s.h.).

Podobnie, poprzez uchylenie art. 335 k.s.h., wyłączono możliwość wydawania dokumentów akcji imiennych i świadectw tymczasowych przed pełną wpłatą, co jest naturalnym skutkiem dematerializacji akcji.

Zastawnik i użytkownik będą mogli wykonywać prawo głosu z akcji, jeśli przewiduje to czynność prawna ustanawiająca ograniczone prawo rzeczowe oraz gdy w rejestrze akcjonariuszy lub na rachunku papierów wartościowych dokonano wzmianki o jego ustanowieniu i upoważnieniu do wykonywania prawa głosu (art. 340, znowelizowany § 1 k.s.h.).

Skutkiem dematerializacji akcji jest także zwolnienie zarządu z obowiązku prowadzenia księgi akcyjnej (uchylony art. 341 k.s.h.).

Odpowiedzialność karna

Za niewykonanie niektórych obowiązków, związanych z procesem dematerializacji akcji, ustawodawca przewidział odpowiedzialność karną w art. 18 ustawy nowelizującej k.s.h. Na mocy tej regulacji osoby uprawnione do prowadzenia spraw i reprezentowania spółki akcyjnej albo komandytowo-akcyjnej, dopuszczające do niedokonywania wezwań akcjonariuszy do złożenia dokumentów akcji oraz niezawierające umowy o prowadzenie rejestru akcjonariuszy (lub rejestrację akcji w depozycie papierów wartościowych), mogą podlegać grzywnie do 20.000,00 zł.